آیین های شب یلدا که یکی از مشهورترین رویدادهای سنتی در ایران است بسیار مورد توجه ایرانیان است. یلدا طولانی ترین شب سال است. هر ساله، در 21 دسامبر، ایرانیان تولد دوباره نور خورشید و پیروزی نور بر تاریکی را در شب یلدا، جشن می گیرند. اعضای خانواده با هم در خانه عضو ارشد جمع شده و یلدا را جشن می گیرند.
غذا نقش مهمی در شکل فعلی جشن شب یلدا دارد. در اغلب نقاط ایران، خانواده ها به طور گسترده به هم می پیوندند و از خوردن شام خوب در کنار هم لذت می برند. طیف گسترده ای از میوه ها و غذاهای ویژه ای که به طور خاص برای این شب آماده شده است، سرو می شود.
غذاهای رایج در آیین های شب یلدا شامل هندوانه، انار، آجیل و میوه خشک است. این موارد و موارد دیگر معمولا روی یک کرسی قرار می گیرند که اغلب اعضای خانواده در اطراف آن می نشینند.
شب یلدا چه شبی است؟
در بعضی از مناطق رسم است که در حین مراسم شب یلدا باید چهل نوع از غذاها را بکار برد. خواندن حافظ از کتاب شاعر بزرگ فارسی شمس الدین محمد حافظ شیرازی نیز در شب یلدا برگزار می شود. کشورهای آسیای مرکزی از قبیل افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان و برخی از کشورهای قفقاز مانند آذربایجان و ارمنستان سنت مشابهی دارند و سالانه یلدا را جشن می گیرند.
برای ایرانیان در سراسر جهان، این انقلاب زمستانی نه تنها طولانی ترین شب سال است، بلکه زمان یادبود پیروزی خورشید بر تاریکی است که در زبان باستان فارسی به نام Shab Yalda شناخته می شود.
شب یلدا یکی از قدیمی ترین مراسم ایرانی است که هر ساله در اولین شب زمستان جشن گرفته می شود. در گذشته، ایرانی ها جشن ها و سنت های زیادی داشتند و خوشبخت ترین مردم جهان بودند. جشن هایی مانند مهرگان، نوروز، شب یلدا، تیرگان و چندین جشن دیگر جز جشن های ایرانی می باشد. از جمله یکی از بهترین این جشن ها، جشن نوروز و جشن شب یلدا است که از گذشته تا امروز، در حال حاضر در ایران جشن گرفته می شوند. ایرانیان هر ساله شب اول زمستان،که طولانی ترین شب سال است را جشن می گیرند، و از آن لذت می برند. در این مقاله ما قصد داریم شما را به آیین زیبای این جشن در دوران باستان ببریم و به دقت آداب و رسوم مربوط به شب یلدا و آیین های شب یلدا را مطالعه کنیم.
تاریخچه شب یلدا
Yalda به معنای تولد است و ریشه در زبان “Syriac” دارد. این شب، که تا حدود 500 سال قبل از میلاد مسیح (حدود 2500 سال پیش) به تقویم ایران افزوده شده، یک سنت است که اولین شب زمستان جشن گرفته می شود. بسیاری از اسطوره ها و داستان ها در بسیاری از زبان های مختلف در مورد شب یلدا همچنان باقی مانده اند، که معروف ترین آن داستان گویی در شب یلدا است. اهورا مزدا، شیطان و تاریکی را شکست داد و به همین دلیل است که ایرانیان خوشحال می شوند و با استفاده از آتش، این شب را جشن می گیرند.
از گذشته تا امروز، مردم این شب را جشن می گرفتند، آیین های شب یلدا را به جا می آوردند و آتش می افروختند، به همین دلیل طی سال های طولانی در این جشن باستانی، برخی از سنت ها و آداب و رسوم فراموش شده و جایگزین برخی آیین های جدیدتر شده است. با این حال، شب یلدا موقعیت ویژه ای برای ایرانیان به ارمغان آورده است. پس از گذراندن چندین سال از اهمیت این جشن، ایرانی ها این شب را به عنوان یک جشن بزرگ مورد توجه قرار دادند و در تقویم آنها یک روز به افتخار این شب گنجانده شده است.
آیین های شب یلدا
همانطور که ذکر شد، جشن یلدا یکی از مهمترین جشن های ایرانی بود و در بین ایرانیان جایگاه خاصی دارد. این اهمیت در طول سالها بوده است و مردم مختلف این شب را جشن می گیرند. واضح است که هر کشوری گاهی اوقات این مراسم را طبق فرهنگ و جغرافیای محل اقامتش جشن می گیرد. علاوه بر ایران، افغانستان، تاجیکستان، آذربایجان، پاکستان، هند، ترکمنستان و ازبکستان از مهمترین کشورهایی هستند که خواستار جشن شب یلدا هستند.
در ایران، به علت گستردگی جغرافیایی، شب یلدا در مناطق مختلف و در قالب های مختلف و مراسم مختلف جشن گرفته می شود. اما آنچه تقریبا در تمام گروه های قومی ایرانی انجام می شود، از جمله جمع شدن اقوام در خانه یکی از بزرگان، جشن گرفتن، خوردن میوه های پاییزی مانند انار، هندوانه یلدا، فال حافظ، تهیه انواع مختلف از انواع شیرینی و آجیل برای مهمانان، جشن ویژه برای عروس جدید در خانواده و …می باشد. اما همان طور که در بالا ذکر شد، واضح است که مراسم خاصی برای یک گروه قومی خاص یا منطقه جغرافیایی وجود دارد و دیگر قبایل از آن آگاهی ندارند. در ادامه به برخی از آیین های خاص در برخی مناطق می پردازیم.
آیین های شب یلدا در خراسان
در خراسان مردم به شب یلدا توجه ویژه ای دارند. مراسم دیگری که در شب یلدا در خراسان برگزار می شود، مراسم شاهنامه (فال حافظ) است. بزرگان حزب در این شب به ترانه گویی و خواندن شاهنامه مشغول می شوند. یکی از غذاهایی که در شب یلدا در خراسان استفاده می کنند، «غذای پخته شده» است که چغندر قند پخته یکی از محبوب ترین آن است.
آیین های شب یلدا در آذربایجان
یکی از مهمترین بخش های شب های یلدا، خانه تازه عروس است که با توجه به فرهنگ منطقه در هر شهر تزئین می گردد. به عنوان مثال، مردم آذربایجان وسایل عروس را در شب یلدا با هندوانه و شال قرمز تزئین می کنند و مردم شمال از تزئین ماهی برای این امر بهره مند می شوند. از آنجا که در گذشته دیدار عروس و داماد بسیار سخت تر از امروز بود، هدیه به عروس یکی از مراسم با شکوه برای عروس و داماد بود. به همین دلیل، این مراسم از اهمیت ویژه ای در میان عروس و داماد برخوردار بوده است.
میان وعده های مصرف شده در این شب ارتباط مستقیم با جغرافیای محلی دارد و هر شهر و منطقه در آن فصل خوراکی هایی را در آن جشن می گیرند. به عنوان مثال، روی میز ناهار خوری کردستان، شما می توانید تنقلاتی مانند نان دلمه و سنگگ را مشاهده کنید. شما می توانید شیرینی مانند Matt و Kasmak در میز ناهار خوری گلستان ببینید. رنگینک از جمله شیرینی هایی است که در شیراز روی میز ناهار خوری یلدا قرار داده می شود و در همدان کشمش و موز به عنوان آجیل استفاده می شوند.
تنظیم میز ناهار خوری برای یلدا
همانطور که در بالا ذکر شد، میز ناهار خوری برای یلدا اهمیت ویژه ای برای قبایل ایران دارد. در گذشته، آنها تنها در شب یلدا یک قطعه کوچک از میز را برای هدیه به عروس تزیین می کردند. اما با گذشت زمان، این سنت ها برای خانواده هایی هم که عروس و داماد جدیدی نداشتند و بسیاری از مردم عادی رونق گرفت. تزیین میز ناهارخوری یکی از هنرهایی است که در بسیاری از مدارس آموزش داده شده و بسیار مهم است. میز ناهار خوری یلدا باید زیبا باشد و شامل تمام تنقلات معمولی منطقه باشد.
معمولا میز ناهار خوری یلدا توسط مادران یا دختران تزئین شده و زیبایی و اثر ویژه را با قرار دادن گل، دستمال و اشیای تزئینی نیز افزایش می دهند. اما در میز ناهار خوری یلدا مهم است که انار حتما باشد. معمولا در شهرهای مختلف، انار دان می شود و در ظروف زیبا در اطراف میز قرار می گیرد تا مهمانان بتوانند آن را با نمک بخورند. معمولا شب یلدا میز غذا با غذای سنتی یا ماهی پر می شود و هر منطقه طبق فرهنگ خود غذا می گذارد. همانطور که گفته شد آیین های شب یلدا در مناطق مختلف، متفاوت است و هر کس طبق سنت خود آن را به جا می آورد.
تاریخ شب یلدا در ایران و سایر کشورها
تاریخ شب یلدا دقیقا شب 30 آذر هر سال است که برابر با 21 دسامبر و 2 ربیع الثانی است. از آنجا که بسیاری از هموطنان ما این شب را در کشورهای مختلف جشن می گیرند، ممکن است تاریخ دقیق این مراسم ویژه را به یاد نیاورند. به همین دلیل باید توجه داشت که شب یلدا در تاریخ های ذکر شده در هر سال جشن گرفته می شود و آیین های شب یلدا نیز در آن شب به جا آورده می شود.
