خوراکی های شب یلدا از جمله مورادی است که قطعا در آن شب بسیار مورد توجه می باشد. ایرانیان طولانی ترین شب سال(شب یلدا) را جشن می گیرند. یلدا یکی از جشن های مهم سنتی در ایران است. هر ساله، در تاریخ 21 دسامبر، ایرانیان ورود زمستان را در شب یلدا، جشن می گیرند.
اعضای خانواده با هم (اغلب در خانه یکی از اعضای ارشد خانواده) دور هم جمع می شوند و تمام شب را با هم صرف خوش گذرانی و خوردن می کنند. هندوانه، انار و آجیل خشک شده به عنوان یک سنت، شعر کلاسیک و اسطوره های قدیمی نیز به عنوان بخشی از این مجموعه خوانده می شود. خواندن حافظ از کتاب شاعر بزرگ فارسی، شمس الدین محمد حافظ شیرازی نیز در این شب انجام می گیرد. کشورهای آسیای مرکزی از قبیل افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان و برخی از کشورهای قفقاز مانند آذربایجان و ارمنستان نیز همچنین در این شب سنت مشابهی دارند و سالانه یلدا را جشن می گیرند.
شب یلدا، برای قرن ها به عنوان یک رویداد اجتماعی رقم خورده است. این شب به طور رسمی در فهرست گنجینه های ملی ایران در مراسم ویژه ای اضافه شد.
اصل و نسب یلدا
یلدا، یعنی تولد، یک کلمه سوری است که به زبان فارسی وارد شده است. مسیحیان اولیه، این مراسم باستانی ایرانی را به میترا، الهه نور و تولد پیامبر (ص) انتساب می دادند.
Iranreview می نویسد که در بیشتر فرهنگ های باستانی، از جمله ایران، آغاز سال خورشیدی با پیروزی نور بر تاریکی و تولد دوباره خورشید همراه بوده است.
با توجه به Persiantribune، مسیحیان اولیه Yalda را به طور خاص با اشاره به تولد میترا، الهه نور می دانستند.
از آنجا که یلدا طولانی ترین و تاریک ترین شب سال است، در نماد بسیاری از چیزها نیز در شعر فارسی آمده است؛ مانند جدایی از یک عزیز، تنهایی و انتظار. پس از یلدا، یک تحول اتفاق می افتد و انتظار می رود، روشنایی، نور و غرور و شکوفایی پدیدار گردد. در ادامه با انواع غذا ها در شهرهای مختلف در این شب آشنا خواهید شد.
غذا های در شب یلدا
غذا نقش مهمی در هر نوع جشن در ایران دارد. در اکثر نقاط کشور، خانواده ها با یک شام خوب و خوراکی های شب یلدا، از دور هم بودن در این شب لذت می برند.
غذای اصلی شب یلدا، فسنجان است، این غذا یک خورشت مرغ خام ایرانی با گردو و انار است که مخصوص شب یلدا است. با این حال، هر شهر در ایران سنت های خود را در مورد نوع غذا برای شام شب یلدا حفظ کرده است. در گیلان در بخش شمالی ایران، سبزی پلو همراه با ماهی سفید و ماهی دودی را در شب یلدا سرو می کنند. اما در شیراز، غذای ویژه هویج پلو است. این غذا با زعفران و مرغ سرو می گردد. انار پلو در قزوین، خشیل در تبریز، خاگینه خرما در زنجان، کلم پلو در شیراز و خورش ناردون در استان مازندران از جمله انواع غذاهای مختلف در بخش های مختلف ایران در طی طولانی ترین شب سال است.
غذا نقش مهمی در شکل فعلی همه جشن ها دارد. در اغلب نقاط ایران، خانواده های بزرگ به هم می پیوندند و از شام دور همی یلدا لذت می برند. طیف گسترده ای از میوه ها و شیرینی ها مخصوصا برای این شب آماده یا نگهداری می شود. غذاهای رایج این جشن شامل هندوانه، انار، آجیل و میوه خشک است. این غذاها معمولا روی یک کرسی قرار می گیرند که همه آن را می بینند. در بعضی مناطق رسم است که در حین مراسم شب چله، چهل نوع خوراکی مورد استفاده قرار می گیرد. در ادامه خوراکی های شب یلدا خدمتتان معرفی می گردد.
خوراکی های شب یلدا
آجیل
آجیل در میان غذاهای مصرف شده در شب یلدا، به شکل آجیل شیرین همراه با توت خشک و کشمش است. گفته می شود که خوردن آجیل در این شب، منجر به رونق و برکت می شود.
میوه های قرمز رنگ
داستان های قدیمی می گویند که خوراکی های شب یلدا به ویژه در رنگ قرمز، نمادهای زندگی و شکوه و عظمت زندگی را به نمایش می گذارند. طیف گسترده ای از خوراکی های شب یلدا اعم از میوه ها و شیرینی ها مخصوصا برای این شب آماده یا نگهداری می شوند. میوه ها برای این جشن شامل هندوانه و انار می باشد.
انار
انار در بالای سبد میوه به عنوان نماد تولد دوباره شناخته شده و شکستن آن لذت و شادی را برای زندگی مردم به ارمغان می آورد. پوشش بیرونی بنفش انار نماد تولد و یا سپیده دم است و دانه های قرمز روشن درخشش زندگی را به نمایش می گذارد. البته باید گفت که بیشتر میوه ها و خوراکی های شب یلدا برکت خاصی را به ارمغان می آورند.
هندوانه
هندوانه ها به دلیل شکل کروی خود که نماد خورشید بود، بر روی میز گذاشته می شدند. هندوانه بیشتر از هر میوه دیگری مصرف می شود. بعضی معتقدند اگر شما هندوانه را در شب یلدا بخورید، از بیماری ها و سرماخوردگی زمستان آینده در امان خواهید بود. هندوانه با سبک های خلاق تزئین می گردد تا زیبایی بیشتری را به شب یلدا اضافه کند.
دعا كردن
در شب یلدا، قدیمی ترین عضو خانواده، دعاهای خوشی را برای همه اعضا می خواند و از خداوند سپاسگزاری می کند و در سال آینده برای رفاه خویش و دیگران دعا می کند و دیگر اعضای خانواده دست خود را به آسمان بلند می کنند و می گویند: “آمین”. پس از آن قدیمی ترین عضو، هندوانه را برمی گرداند که نماد حذف بیماری و درد از خانواده است و آن را با بقیه اعضا به اشتراک می گذارد.
خواندن اشعار با صدای بلند
سعدی، شاعر بزرگ قرن سیزدهم میلادی، می گوید: “صبح واقعی تا زمانی که یلدا نرود، نمی آید.”
یکی از سنت های دیگر شب یلدا، که در قرن های اخیر اضافه شده است، “خواندن حافظ” از کتاب شاعر بزرگ فارسی، شمس الدین محمد حافظ شیرازی، شاعر ایرانی قرن 14 میلادی است. هر عضو خانواده آرزویی می کند و کتاب را به طور تصادفی باز می کند و از بزرگترین عضو خانواده خواسته می شود که آن را با صدای بلند بخواند. اعتقاد بر این است که آنچه در این شعر بیان شده تفسیر آن آرزویی است که شخص دارد و اینکه چگونه این حقیقت بروز پیدا می کند.
هدایا
رسم دیگر در بخش های خاص ایران در شب چله شامل زوج های جوان می شود. در شب یلدا، داماد یک سبد را با غذا و انواع خوراکی های شب یلدا از جمله انواع میوه ها و هدایای مختلف برای نامزد خود می فرستد. در برخی از مناطق، خانواده دختر نیز با ارسال هدایا برای مرد جوان همان کار را انجام می دهند تا از او قدردانی کنند.
اعتقادات شب یلدا
اعتقادات زیادی در شب چله وجود دارد. به عنوان مثال، اعتقاد بر این است که مصرف هندوانه در شب چله سلامت و رفاه فرد را در طول ماه های تابستان تضمین می کند. در خراسان، اعتقادی وجود دارد که هرکسی که از خوراکی های شب یلدا مانند هویج، گلابی، انار و زیتون های سبز بخورد، در مقابل نیش های مضر حشرات، به خصوص عقرب ها محافظت خواهد شد. خوردن سیر در این شب افراد را در برابر درد مفاصل محافظت می کند.
پس از شام، افراد مسن تر با گفتن داستان هایشان دیگر افراد را سرگرم می کنند.
یکی دیگر از سرگرمی های مورد علاقه و شگفت انگیز شب چله، فال حافظ است که از الهام گرفتن از دیوان حافظ استفاده می شود. اعتقاد بر این است که نباید بیش از سه بار با دیوان حافظ فال گرفت، زیرا شاعر عصبانی شود.
فعالیت های مشترک شب یلدا
فعالیت های مشترک این جشنواره عبارتند از : بیدار ماندن تا نیمه شب، گفتگو، نوشیدن، خواندن اشعار با صدای بلند، داستان ها و جوک ها و بعضی از رقص ها. پیش از اختراع برق، دکوراسیون و نورپردازی خانه و حیاط با شمع، بخشی از سنت بود، اما تعداد کمی از افراد این سنت را ادامه دادند. یکی دیگر از سنت ها، دادن میوه های خشک و آجیل به دوستان و خانواده است، که این مواد در پارچه ای پیچیده شده و با روبان بسته بندی می شود.
یلدا در تاجیکستان و آذربایجان
تاجیکستان، به لحاظ تاریخی بخشی از منطقه ای است که مردم ایران در آن زندگی می کنند، به همین دلیل پیوندهای فرهنگی و زبانی مشترک زیادی با ایران دارند. پیوند با دوره 40 روزه “چله” نیز در میان آذربایجانی های ایرانی و مردم جمهوری آذربایجان حفظ می شود که به جشنواره Çillə Gecçsi معروف است و همچنین به آغاز 40 روز اول زمستان اشاره دارد. در تبریز، پرجمعیت ترین شهر ایران، والدین برخی از غذاهای خاص مانند کوفته تبریزی، آجیل، هدیه ویژه، شیرینی و سبزیجات را برای آن شب تدارک می دهند.
خانواده ها تلاش ویژه ای برای جمع شدن در خانه های پدربزرگ و مادربزرگشان و گوش دادن به داستان های بزرگان خود دارند.
