پیشگیری از جرم و برخورد با مبحث جرم و مجرمان امروزه به یکی از حادترین مسائل دنیا تبدیل شده است. با پیشرفت علم جرم شناسی، جنبه های زیستی، روانی و اجتماعی جرم، بیش از پیش مورد توجه واقع شده است. . روشهای متداول پیشگیری از جرم ، مخصوصا پیشگیری اجتماعی، ریشه های جرم و اراده و انگیزه مجرم را هدف قرار می دهد و هدف آن پیشگیری از خطور فکر مجرمانه به ذهن افراد و تبدیل آن به عمل جرم می باشد.
بنابراین باورهای دینی به عنوان یک شاخصه مهم با دارا بودن تمام جنبه های پیشگیرانه اهمیت خاصی پیدا کرده و لذا در چنین جامع ای که باورهای دینی والهی حاکم است و تا مادامی که همگان خویش را در محضر خداوند متعال میدانند ، آرامش ،نظم و انضباط ، عدالت اجتماعی و دیگر ارزش ها تداوم خواهد داشت.
جرم شناسي در آيات قرآن کريم
معنی لغوی جرم
ریشه جرم از کلمه عربی ج رم است و به معنی قطع کردن، چیدن میوه از درخت، انجام گناه و وادار کردن به کار زشت و نادرست است. جرم از لحاظ لغوی به معنای گناه، بزه و خطا و اشتباه و جرم را با لغاتی چون ذنب، معصیت، عصیان، اِثم هم به بیان می‌کنند.
جرم در اصطلاح فقهی
جرم در علم فقه به هر عملی که در شرع ممنوع باشد و شامل کیفرهایی چون حدّ، تعزیز، قصاص، دیه و کفّار و اخروی باشد گفته میشود چه مربوط به خود فرد مجرم مثل نماز و روزه و… باشد چه مربوط به فرد دیگری مثل کشتن کسی و ضرب و شتم و جراحت.
جرم در اصلاح حقوقی
جرم از لحاظ حقوقی به معنی ترک کردن عملی است که طبق قانون، دارای کیفر و شامل مسائل تأمینی و تربیتی باشد، گفته میشود.
نقش قرآن در پیشگیری از جرم
طبق باورها و اعتقادات دینی ما، اسلام کامل‌ترین و جامع‌ترین دین در بین سایر ادیان الهی است و تمام دستورات آن برای زندگی بهتر انسان در این دنیا و آخرت می‌باشد. از آنجایی که انسان موجودی محدود و ناقص است و در برابر وجودی نامحدود برای طی کردن مراحل کمال نیاز به راهنمایی دارد. آن راهنمایی و نقشه راه همان احکام دینی و قرآن است. قرآن و احکام با مشخص کردن راه‌های سعادت درصدد این است تا انسان را از گمراهی و مرتکب شدن به جرم و گناه محافظت کند.
دین اسلام همواره از همان ابتدا تا انتهای حیات بشر برنامه کامل و درستی را برای زندگی انسان ارائه داده است. از بین آیات قرآن میتوان فهمید که انسان موجودی آزاد، با اراده و دارای قدرت تصمیم‌گیری است اما با این وجود عواملی مثل خانواده، اجتماع و محیط بر عملکرد و اراده و تصمیم‌گیری انسان در زندگی تاثیر خواهد گذاشت.
خداوند در قرآن بارها گفته است ما راه درست و راه کمال و سعادت را نشان دادیم و این بستگی به خود انسان دارد که در کدام مسیر حرکت کند تا به سعادت برسد یا گمراه بماند.( إنّا هديناه السّبيل، امّا شاکراً و امّا کفورا)
در جایی دیگر خداوند می‌فرماید هر کسی هر راهی را انتخاب کرد و هر آنچه به آن عمل کرد با خواست و ارادۀ خودش بوده و باید پاسخگو باشد. (کل نفسٍ بما کسبت رهينة)
البته خداوند عواملی را که باعث افزایش کارهای ناپسند، زشت انسان میشود را هم در نظر گرفته و در آیات مختلف شاهد آن هستیم. خداوند راهکارهایی را هم برای جلوگیری یا کاهش تاثیر این عوامل بر روی تصمیم‌گیری انسان و ارتکاب جرم میشود را گفته است. این راهکارها هم فقط جنبه مجازات ندارند بلکه بیشتر جنبه اصلاح و درمانی دارند.
اعتقاد باورهای دینی در پیشگیری از جرم
بطور کلی میتوان گفت اعتقاد به باورهای دینی میتواند در مواقع شکل گیری نیتی مجرمانه و در پی آن وقوع جرم به عنوان یک نیروی بازدارنده عمل کند و فرد را از وقوع جرم مصون دارد و فرد را در موقعیت های حساس از رذایل اخلاقی همچون هوی و هوس دور نگهداشته و آرامش را برای او به ارمغان بیاورد .
باوجود اینکه در دین مبین اسلام راهکارها و مسیرهای متعددی برای پیشگیری از جرم پیش بینی شده است اما از مجرمان غافل نشده و برای اصلاح و تربیت افراد خاطی و جلوگیری از تکرارمجدد جرم از جانب آنها مسئله ی توبه را بیان داشته است و همواره راه اصلاح فرد و بازگشتش به جامعه را باز گذاشته است.
پیشگیری از جرم از منظر اسلام
با نگاهی گذرا به احادیث و آموزه های دینی در میابیم تمام آنچه که ما از آن به عنوام راهکارهایی برای پیشگیری از جرم صحبت میکنیم ، در بطن اسلام و باورهای دینی وجود داشته و تمام پیامبران و امامان معصوم قبل از مبارزه با جرم و فرد خاطی ، پیشگیری از جرم را به عنوان مهمترین رسالت خود قرارداده و همواره بر این اصل کوشیده اند تا با پرورش فضائل اخلاقی در انسان ها به نحوی در جهت پیشگیری از وقوع جرم قدمی بردارند.
یکی از روشهای پیشگیری از جرم که در اسلام به آن توجه ویژه ای شده ، پیشگیری وضعی است . این به آن معناست که اگر محیطی که فرد در آن زندگی میکند زمینه ساز و بستر مناسبی برای وقوع جرم است ، توصیه میشود فرد محیط خود را تغییر داده و خود را از رذایل اخلاقی دور بدارد .
یکی دیگر از روشهای اسلام در پیشگیری از جرم مبارزه با فقر و تنگدستی است . همانگونه که از مولا علی (ع) نقل شده است : ازهر دری که فقر وارد شود ، ایمان از همان در خارج میشود. از آنجایی که هر فرد تاب و تحمل متفاوتی در مواجه با مشکلات و مصائب دار ، افرادی که ضعف روحی نسبت به تحمل مشکلات زندگی نظیر فقر و تنگدستی دارند بیش از دیگران در معرض خطر ابتلا به عمل مجرمانه قرار میگیرد.
بنابراین حاکمان یک جامعه ی اسلامی باید بیش از هرچیز به وضعیت معیشتی مردم خویش توجه نموده تا از وقوع جرایم در جامعه پیشگیری نموده و بزهکاری را در جامعه ی خویش به حداقل برسانند.
