شهر کرمان یکی از شهرهای تاریخی ایران زمین است. پیشینه تاریخی این دیار کهن و باستانی به هزاره چهارم قبل از میلاد برمی گردد. این شهر افسانه ای به دلیل پیشینه تاریخی خود به تنهایی نیمی از تاریخ ایران را به دوش می کشد و از بناها و آثار باستانی با ارزشی برخوردار است که تمام این بناها نتیجه این پیشینه تاریخی است. تاریخ کرمان به قدری پرافتخار و بی نظیر است که سبب شده پنج آثار تاریخی اش در فهرست آثار جهانی یونسکو قرار بگیرد.
تاریخ شکل گیری کرمان
آشنایی با تاریخ کرمان
بدون شک شهری که دارای این ﺁثار فاخر و ارزشمند باشد از تاریخ با عظمتی بهره می برد. علاوه بر تاریخ پرافتخار این شهر کویری که نشانگر تاریخ با عظمت ایران است این شهر در طول تاریخ با عظمت و کهن خود نظاره گر بلاهای مختلف طبیعی و انسانی بوده است. کرمان کهن در طول روزگاران خود بارها و بارها جنگ ها و بلاهای طبیعی را مشاهده کرده و آسیب دیده است.
جنگ و حملات حکام و حکومت های مستبد از یک سو و سیل و زلزله و خشکسالی و شیوع بیماری ها واگیر از سوی دیگر، خسارات و ﺁسیب فراوانی بر چهره کرمان وارد کرد ولی به همت مردم سخت کوش و قانع و مبارز این دیار کهن همواره در این بلاها و نبردهای متوالی، مداوم پیروز گشتند و نگذاشتند آثار این وقایع در طول تاریخ چهره های نورانی و درخشان عرصه های مختلف شهرشان چون هنر، علم، فرهنگ، ادب و اقتصاد و سیاستشان را بی فروغ کند و سبب شد که در رهگذر تاریخ همواره عرصه های علم و فضل و هنر در این دیار کهن و پهناور منور و روشن بماند.
شهر کرمان به رغم داشتن تاریخی پر فراز و نشیب و به تبع آن داشتن حکومت و حکام مختلف در این ادوار دارای بناها و آثار فاخری است. که مجموعه گنجعلی خان و چایخانه سنتی وکیل و همچنین بازار کرمان که امروزه یکی از طولانی ترین بازار های کشور است و در مرکز قدیمی شهر کرمان قرار دارند از جمله معروف ترین بناهای تاریخی ارزشمند این شهر محسوب می شوند. داشتن این تاریخ و پیشینه کهن و پر فراز و نشیب سبب شد که این شهر علاوه بر داشتن ﺁثار تاریخی و فاخر بی شمار مامن و پناهگاه مردم با دین و مذهب های مختلف باشد.
در ادامه
این مساله سبب شده که امروزه شهر کرمان سکونتگاه ادیان مختلفی همچون بوداییان، زرتشیان، بهائیان و دراویش باشد. این ادیان به راحتی در این شهر زندگی می کنند و تمام مراسم و آیین خود را ﺁزادانه در این شهر برگزار می کنند به گونه ای که برخی از این مراسم ها در فهرست آثار ملی ثبت شده است. یکی از قدیمی ترین و باشکوه ترین مراسم ها و آیین های این اقلیت های مذهبی جشن باستانی سده زرتشتیان است. که در بهمن ماه برگزار می شود.
شهر کرمان علاوه بر داشتن آثار و بناهای فاخر و ادیان و مراسم های مختلف به دلیل اینکه در طول تاریخ بر مسیر جاده ادویه و شاخه های هفت گانه جاده ابریشم قرار داشته از نظر اقتصادی و سیاسی نیز همیشه جزء شهرهای مهم و با اهمیت بشمار می رفت.
هر آنچه که از وصف و کمالات این شهر باشکوه تاریخی و قدیمی بگوییم باز هم کم است و جز دیدن آن نمی توان توصیه ای برای لمس این همه شگفتی پیشنهاد کرد. ما نیز برای اینکه بتوانیم گوشه ای از این تاریخ پر فراز و نشیب و ارزشمند را برای شما بازگو کنیم در این مقاله به توصیف و معرفی شهر کرمان، این شهر توریستی در نیمه جنوبی کشور می پردازیم. از این رو نگاهی گذرا به تاریخچه باشکوه این شهر می اندازیم و به معرفی جاذبه ها و اماکن گردشگری، سوغاتی های شهر کرمان و غذاهای این شهر می پردازیم. برای ﺁشنایی بیشتر با این شهر تاریخی توریستی ما را در این سفر کوتاه همراهی بفرمایید.
پیشنهاد مطالعه: غذاهای سنتی شیراز
کرمان تاریخی به بلندای یک کشور
شهر کرمان سند و گواهی بر تاریخ چندین هزار ساله ایران زمین است. به گفته برخی روایات در شهر کرمان قبل از آمدن آریایی ها، قوم ها و تمدن های مختلف بومی سکونت داشتند که قومی با تمدن بزرگ به نام آراتا یکی از ﺁن ها بود که در کناره های حاصلخیز هلیل رود که یکی از قسمت های زیبای جنوب کرمان است روزگار می گذرانند.
کرمان کهن و پهناور در طول تاریخ پر فراز و نشیب خود شاهد وقایع تلخ و شیرین بسیاری بوده و ظلم و حملات متجاوزین و حکام بسیاری را دیده و در کنار آن حکام و خدمتگزاران آبادگری همچون گنجعلی خان که در دوران صفویه می زیسته در خاطر دارد. آثار و خدمت این مرد به قدری زیاد بوده که هنوز هم که هنوزه با گذشت سال ها می توان آثار ارزشمندش را در این شهر کهن نظاره کرد. این دیار پهناور تاریخی در زمان هخامنشیان از شهرهای بسیار مهم بشمار می رفت به گونه ای که چوب های ساخت کاخ تخت جمشید از کرمان آورده شده بود.
پایتخت بودن کرمان در دوره های مختلف تاریخ
کرمان به قدری در طول تاریخ مهم و ارزشمند بوده که در دوره های مختلف، پایتخت ایران بوده است. در گذشته ها و در برخی از دوره ها به طور همزمان چند پایتخت انتخاب می شد. از جمله دوره هایی که کرمان به همراه چند شهر دیگر به عنوان پایتخت انتخاب شده قراختائیان، آل بویه، آل مظفر و زندیه بود.
به گفته پژوهشگران و مورخان پیشینه و استقرار انسان در کرمان تاریخی که یکی از اصیل ترین و با قدمت ترین شهرهای فلات ایران است به هزاره چهارم قبل از میلاد برمی گردد. با سفر و ورود به کرمان می توان این تاریخ با عظمت را نظاره کرد. در کوچه پس کوچه های این شهر تاریخی قدم زد و در خشت به خشت آثار آن تاریخ را لمس کرد و از تماشای این تاریخ با عظمت لذت برد.
کرمان در طول این تاریخ توام با خوشی و ناخوشی و سختی و ﺁسانی با همت مردم دلیر و سخت کوش خود حاکمیت، مذهب، ملیت و استقلال خود را حفظ کردند و این تاریخ قدیمی و باشکوه و پر از افتخار را برای مردمان امروزی به یادگار گذاشتند.
شهر کرمان یگانه خطه خوش آب و هوا
شهر کرمان، شهر پهناور و تاریخی یگانه خطه خوش آب و هوا در دل کویر است. ﺁب و هوای کرمان کهن به سبب ارتفاع بیشتر از شهرهای اطرافش خنک تر است. به سبب این موقعیت جغرافیایی آب و هوای کرمان خشک و نیمه معتدل است. با ورود به این شهر در فصل بهار گویی که به تکه ای از بهشت وارد شده اید. کرمان با اینکه در دل کویر و یک منطقه کم ﺁب قرار دارد اما دارای کوهپایه ها و دره های سرسبز و زیبایی است که بسیاری از روستاهای این شهر در این مناطق بهشتی قرار دارند.
شهر کرمان با داشتن این تنوع آب و هوایی بی نظیر که در دنیا نمونه است گردشگران زیادی را از اقصی نقاط دنیا به سوی خود می کشاند و امروزه توریست های زیادی برای تماشا و لذت بردن از این روستاهای بهشتی راهی شهر کرمان می شوند. تنوع آب و هوایی در این شهر پهناور و با قدمت به قدری وسیع است که می توان انواع آب و هوا (از آب و هوای گرمسیری و سردسیری گرفته تا آب و هوای بیابانی و مدیترانه ای) را در منطقه وسیع مشاهده کرد.
کرمان کهن و پهناور با داشتن آب و هوای متنوع در کنار آثار باستانی بیشمار و منحصر به فرد متناسب با هر سلیقه ای است و هر گردشگری با هر نوع سلیقه ای را مجذوب خود می کند.
اقلیم و جغرافیای شهر کرمان
موقعیت جغرافیایی کرمان به گونه ای است که سبب شده این منطقه تاریخی و پهناور دارای پهنه وسیعی از آب و هوای متنوع باشد. با ورود به این دیار کهن در هر بخش ﺁن می توان آب و هوای خاص آن منطقه را لمس کرد. مثلا بخش شمالی کرمان به سبب نزدیک بودن به کویر لوت دارای آب و هوایی گرم و خشک کویری است و جنوب این دیار کهن دارای آب و هوایی معتدل بسیار دلپذیر و دلچسب است.
محصولات کشاورزی کرمان
آب و هوای گرم و خشک این منطقه سبب شده که محصولات مختلف کشاورزی همچون خرما، پسته و زیره بسیار با کیفیت و مرغوب از این منطقه به سایر نقاط کشور و حتی به دنیا صادر شود. موقعیت قرار گیری این شهر تاریخی به گونه ای است که کوه ها اکثر نقاط این شهر را احاطه کرده اند. مناطق جنوبی کرمان نیز به ﺁن دلیل دارای آب و هوای معتدل و دلپذیر است که کوه هایی که در قسمت جنوب شرقی این شهر قرار دارند همچون کوه های جفتان، جوپار و پلوار در طول سال پوشیده از برف هستند.
شهر کرمان دارای شب های بسیار سردی است و در کل این منطقه تاریخی دارای ﺁب و هوای خنک است. از مناسب ترین فصل ها برای گشت و گذار در این شهر تاریخی و با شکوه و زیبا که بار تاریخی و فرهنگی عظیمی را به دوش می کشد بهار و پاییز است.
نام گذاری کرمان
نام کرمان بر طبق برخی اسناد تاریخی و جغرافیایی در ابتدا و در قبل از اسلام نام های کارمانیا، بوتیا، کریمان، ژرمانیا و کرمانی بوده است. برخی دیگر از مورخان و جغرافی دانان بر این اعتقادند که نام کرمان گواشیر یا همان بردشیر بوده است. برخی بر این اعتقادند که این نام دگرگون شده نام کریمان و برخی دیگر نیز آن را برگرفته از کارمانیا یعنی جایگاه دلاوری و نبرد می دانند.
استقرار انسان نیز بر طبق روایات و اسناد در این منطقه کهن به چهار هزار سال پیش از میلاد برمی گردد. همچنین با گذراندن این دوران با عظمت و طولانی گنجینه های تاریخی کهن و فرهنگی با ارزش و گران بها در این شهر پدید آمد که امروزه نماد و نمایانگر این روزگار تاریخی است که با ورود به شهر تاریخ کرمان می توان این تاریخ چهار هزار ساله را در گوشه به گوشه بناهای این شهر نظاره کرد.
نگاهی گذرا به تاریخ چندین هزار ساله کرمان
در این قسمت کمی از این تاریخ پر جنب و جوش و ماندگار را بیان می کنیم:
پیش از اسلام
بر طبق روایات اساطیری کیخسرو کرمان و مکران را به رستم بخشید. بر طبق این روایات کرمان که در آن زمان کجاران خوانده می شد از ایالت های خود مختار ایران زمین محسوب می شد تحت فرمان فرمانروایی به نام هفتواد بود که به دلیل وجود یک کرم افسانه ای نام کرمان را بر این شهر نهادند. همچنین بر اساس این روایات آمده است که در عهد هخامنشیان کوروش کرمان را تبعیدگاه پادشاه مغلوب شده بابل یعنی نبونید انتخاب کرده بود.
بر طبق روایات و نوشته های مورخان کرمان یکی از ولایات مهم دوره هخامنشیان خصوصا در زمان کوروش و داریوش بزرگ بوده است. اگر تمام این روایات و نوشته های تاریخی و اساطیری را کنار بگذاریم سندها و بناهایی هم اکنون در کرمان وجود دارند که به عینه تاریخ چندین هزار ساله این شهر کهن را اثبات می کنند. از جمله این بناهای تاریخی و کهن می توان به قلعه دختر و قلعه اردشیر اشاره نمود که حداقل قدمت این دو بنا نشان می دهد که قدمت این شهر به دوره اردشیر بابکان می رسد.
پس از اسلام
همواره کرمان دارای تاریخ پر فراز و نشیبی بود. کرمان دوره اسلام همیشه مورد هجوم اعراب قرار می گرفت. از این رو یعقوب لیث که موسس سلسله صفاریان بود در سال 253 هجری قمری این شهر را تصرف کرد. پس از ﺁن نیز حکومت های بسیاری همچون آل بویه، دیلمیان و سلجوقیان نیز کرمان را تصرف و اداره کردند. سلسله غزنویان با جنگ و خونریزی ﺁرامش شهر و مردم را گرفتند و این شهر را به تصرف خود درآورند.
سلسله سلجوقیان نیز به همت ملک قاورد و فرزندانش دوباره آرامش و ﺁسودگی و رفاه را برای مردم کرمان به ارمغان ﺁورند. این رفاه و آرامش بیش از 150 سال دوام نیاورد و پس از حکومت ﺁرام سلجوقیان دوباره کرمان با جنگ و خونریزی روبه رو شد که این بار مغولان این بلا را به جان مردمان کرمان آوردند.
پیشنهاد مطالعه: جغرافیای کاشان | تاریخ شکل گیری این شهر
سپس
پس از آن در سال های ۶۱۹ تا ۷۰۳ هجری قمری حکومتی به نام قراختائیان اداره کرمان را در دست گرفتند و طی حکومت خود آبادانی ها و رفاه زیادی را برای شهر کرمان به ارمغان آوردند و برای آباد کردن این شهر بسیار کوشیدند. این دوره آبادی از آن دوره های بود که مارکوپلو از این شهر دیدن کرد.
پس از این حکومت حال نوبت به سلسله آل مظفر بود. در سال 714 هجری قمری موسس سلسله آل مظفر به نام امیر مبارزالدین محمد حکومت این شهر را به دست گرفت. پس از این سلسله تیموریان در سال های ۷۹۶ تا ۸۳۴ هجری قمری و بعد از آن چند طایفه از قراقویونلوها حکومت و سلطنت شهر کرمان را در دست گرفتند. وقتی که در سال 915 هجری قمری سلسله صفویان حکومت را در دست گرفتند و ﺁن را تصرف نمودند این حکومت به دستور شاه عباس صفوی شخصی به نام گنجعلی خان را به فرمانروایی کرمان گماشت که سال های فرمانروایی گنجعلی خان بر کرمان از سال های آبادانی و پر رونق این شهر بشمار می رفت.
در ادامه
کرمان هیچوقت در طول تاریخ به طور کامل رنگ و وبوی آرامش را به خود ندید و همواره با جنگ و حملات درگیر بود. از این رو پس از این سال های پر رونق دوباره تاریخ برگی دیگر از صحنه های جنگ و خون را به روی این دیار کهن باز کرد و حمله افاغنه به کرمان دوباره این شهر، به خاک و خون کشیده شد.
پس از این دوره نیز نادرشاه با ورود به کرمان و به دلیل کشتن پسرش شروع به قتل و آدم کشی کرد. قتل و آدم کشی نادرشاه در این شهر به قدری زیاد بود که به گفته روایات با بریدن سر مردم از سرشان منارهای ساخت که امروزه محله پامنار یادگاری از آن دوران است.
کرمان در شروع دوره قاجار نیز رنگ ﺁرامش را به خود ندید و به دلیل حمایت خود از لطفعلی خان زند مورد خشم آغا محمدخان قاجار قرار گرفت. از این رو به گفته روایات بیست هزار جفت چشم و یا به گفته برخی دیگر از روایات هفتاد هزار جفت چشم از مردم این شهر را درﺁورد.
از ﺁنجایی که مردم کرمان سخت از دست این شاه خشمگین بودند و از او تنفر داشتند لذا پس از او جانشینانش با گذاشتن مدیرانی لایق و مدبر بر ریاست این شهر تلاش کردند که این واقعه تلخ را در ذهن مردم سخت کوش و فداکار کمرنگ کنند و بتوانند از آن ها دلجویی کنند. از یادگاری ها و وقایع مهم این شهر بازسازی شهر و ایجاد رونقی دوباره برای این کهن دیار بود.
