جغرافیای اصفهان | تاریخ شکل گیری این شهر

شهر اصفهان خود اعتبار فرهنگ و هنر ایران زمین است. پایتخت فرهنگ و هنر در کشور ایران لقب شهر اصفهان می باشد. شهری با قدمت طولانی که در تمامی سال های گذشته بر آن اتفاقات و وقایع مهمی رخ داده است. از زمان سلجوقیان که جغرافیای اصفهان پا گرفت و چه دوران اوجش هنگام سلطنت صفویان و حتی در زمان فعلی، این شهر همیشه همچون نگینی درخشان در نقشه ایران خودنمایی می کند.

تاریخ و جغرافیای اصفهان بسیار گسترده است؛ اما تمامی تعاریف آن در این دو موضوع نمی گنجد. تاثیر این شهر بر هنر، فرهنگ و جامعه ایران تا آن حد است که پژوهشگران برای پرداخت به هر یک از این موضوعات کتابی نوشته اند. این شهر، شهر رمز و راز است، شهر دست یافتن به زیبایی ها و مکانی برای زندگی واقعی. برای شناخت بهتر این ویژگی های وصف ناپذیر، اصفهان را می توان ازجنبه های جغرافیایی، تاریخی، سیاسی، فرهنگی و هنری مورد بررسی قرار داد تا این نصف جهان را بیشتر بشناسید.

اقلیم و جغرافیای اصفهان در یک نگاه

شکل گیری شهر اصفهان ریشه در تاریخ قبل از اسلام دارد. این شهر در زمان هخامنشیان در کناره زاینده رود تشکیل شد. زاینده رود به سبب پر آب بودن و ایجاد زمین های مناسب کشاورزی، محلی مناسب برای ایجاد کانون انسانی جدید شد. بنیان این شهر در میانه فلات ایران ساخته و به تدریج در گذر زمان و پیشرفت شهرسازی در هر دوره تاریخی، این شهر نیز گسترده تر شد. شهر در ابتدا کاربری نظامی داشته و بعد ها در زمان ساسانیان با شهر همجوار خود، جی، یکی شده و نام کلی جی را به خود می گیرد.

موقعیت جغرافیایی این شهر

جغرافیای اصفهان به اینصورت است که این شهر در میانه دو رشته کوه اصلی ایران، البرز و زاگرس واقع شده است. موقعیت قرارگیری این شهر به دلایل متعدد جغرافیایی و  اقلیمی باعث شده این شهر در منطقه ای پست و بدون ناهمواری ای قرار بگیرد. احاطه شدن شهر توسط این دو رشته کوه بر روی عوامل آب وهوایی آن نیز اثر گذاشته و هوایی خشک و کم باران را در آن پدید آورده است.

زاینده رود مهم ترین نقش را در اقلیم و جغرافیای این شهر ایفا می کند. این رودخانه از زردکوه رشته کوه زاگرس سرچشمه می گیرد و در مسیر خود به سمت کویر لوت از این شهر عبور می کند. در طی این مسیر عبوری زاینده رود طراوت شهری را در اصفهان ایجاد کرده و مهم ترین نقش را در تقسیمات شهری در تمامی دوران در اصفهان داشته است. رودخانه زاینده رود آنقدر مهم بوده که برای به رخ کشیدن زیبایی این شهر از آن استفاده شده و شاهکارهای سی و سه پل و پل خواجو برای نشان دادن منظره زیبای زنده رود ساخته شده است.

زاینده رود همچون محوری، شهر را تقسیم کرده و مناطق شمالی و جنوبی آن را از هم متمایز کرده است. زاینده رود بزرگترین تمثیل زنده بودن شهر اصفهان است و همانطور که دلیل اولیه شکل گیری این شهر بود، نبود آن می تواند شهر را از آن طراوت و زیبایی خود دور کرده و به یک شهر خشک و مرده تبدیل کند.

اصفهان، تاریخی به بلندای یک کشور

اصفهان تاریخی طولانی و پر فراز و نشیب دارد. ابتدای تاریخ شکل گیری این کهن شهر به اولین حکومت قدرتمند در ایران باز می گردد. اصفهان را هخامنشیان بنا کردند؛ کوروش کبیر که به عدالت خواهی معروف بود پس از جنگ بابل، اسرای یهودی را بی سرپناه نگذاشت و عده ای از آن ها را در منطقه جی ساکن کرد. پس از گذر قرن ها در دوره ساسانیان جی به اسپهان تبدیل گشت و به محل تعلیم و نگه داری سپاهیان تبدیل شد. اسپهان پس از حمله اعراب به اصفهان بدل گشت و به علت سکونت یهودیان در آن منطقه، در آن زمان به جهودستان نیز شناخته می شده است.

نحوه شکل گیری شهر

در زمان سلجوقیان

با آغاز سلطنت سلجوقیان شروع ساخت شهر اصفهان نیز آغاز می شود. سلجوقیان در مدت کوتاهی از سلطنت طغرل، پایتخت را به اصفهان منتقل می کنند و این انتقال موجب شکل گیری اولین هسته های شهری در اصفهان می شود. پایتخت شدن اصفهان، ساخت میدان، بازار و مسجد جامع را به دنبال می آورد که در آن دوران از شاخصه های اصلی هر شهر محسوب می شده است.

در طول سلطنت صفویان

شهر اصفهان اما دوره اوج خود را در سلطنت صفویان تجربه کرده است. اصفهان به همت شاه عباس و دانش شیخ بهایی بر اساس اصول مهندسی تبدیل به زیباترین شهر در تمامی ممالک آن دوران شد. صفویان کمال زیبایی را در قالب هنر و معماری به اصفهان بخشیدند که نهایت آن را در شیوه شهرسازی اجرا شده در اصفهان می توان مشاهده کرد. صفویان با بکارگیری از اصول چهارباغ سازی، اصفهان را از حالت کهنه خود دور کردند و شهری به روز را پدید اوردند. چهار باغ سازی در اصفهان شهر را تقسیم بندی کرد، خیابان هایی برای تفرج و گردش ایجاد کرد و چهره شهر را به شهر های اروپایی شبیه ساخت.

در دوره قاجار

شهر اصفهان تا انتهای سلطنت صفویان در اوج خود بود اما پس از آن دچار فراموشی گشت و در طی حکمرانی قاجارها به ویرانی رسید. ظل السلطان ولیعهد محمد شاه به منظور آنکه پدرش پایتخت را به اصفهان منتقل نکند قسمتی از چهار باغ ها و کاخ هایی همانند کاخ آیینه را تخریب کرد تا اصفهان را شهری مخروبه نشان دهد.

در زمان حکوت پهلوی

اصفهان تا زمان حکومت پهلوی دست به فراموشی سپرده شد تا جایی که در زمان پهلوی دوم و با تاسیس سازمان میراث فرهنگی بسیاری از آثار تاریخی این شهر مورد مرمت قرار گرفت. میدان نقش جهان نیز در همین دوره بازسازی شد، دکان ها و مساجد اطراف آن رنگی دوباره گرفت و شکوه دوره صفویه را به خود برگرداند.

اصفهان پایتخت فرهنگ و هنر ایران زمین

اصفهان پایتخت فرهنگ و هنر ایران است؛ زیرا جمیع هنر های ایرانی را می توان در شهر اصفهان دید و از آن لذت برد. از خطاطی و نقاشی گرفته تا معماری که اوج آن در این شهر به نمایش گذاشته شده، مجموعه کاملی از هنرهای ایرانی را کنار هم قرار داده است. همانطور که گفته شد اصفهان تاریخی بلند دارد و در طی این تاریخ بسیار بلند خود در هر سلسله و حکومتی، هنرهای آن دوران را نیز بر خود دیده است. اصفهان مرکز رشد و پیشرفت هنر خطاطی و نگارگری ایرانی بوده است.

نگارگری

در زمینه نگارگری اصفهان از خود صاحب سبک است. سبک این شهر بزرگ در نگارگری سابقه ای بسیار دارد که استاد مسلم آن، رضا عباسی آن را در مراحل ساخت و تزیین مسجد جامع اصفهان و بناهای میدان نقش جهان به زیباترین نحو ارائه داد. در کنار هنر زیبای نگارگری، خطاطی نیز در اصفهان شکوه خود را تجربه می کند. خوشنویسی نیز به مدد علیرضا عباسی به هنری مستقل تبدیل می شود. بسیاری از نمود های خطاطی را می توان در گوشه کنار شهر اصفهان دید. تجسم هنر در این شهر بسیار کار راحتی است؛ کافیست تنها در چند کوچه و خیابان آن قدم بزنید تا زیبایی هنر ایرانی را درک کنید.

هنر معماری

برای مشاهده بیشتر هنر ایرانی نیازی به مراجعه به نگارگری و خطاطی نیست. تمامی شهر جغرافیای اصفهان از بناهای معماری ادوار مختلف تاریخ هنر ایران پر شده است. مساجد، مدارس و میدان های شهری که هر کدام تزیینات و شمایل خاص خود را دارد و نگاهی کوتاه به هر یک، بیننده را غرق در زیبایی بی تمام خود می کند.

هنر معماری را چه در بازار اصلی شهر که مکان گذر است و چه در مسجد شیخ لطف الله که محلی برای ماندن و عبادت است؛ می توان نظاره کرد و ساعت ها مشغول دیدن جزییات زیبای آن شد. هنر ایران به اصفهان مدیون است؛ به جهت آنکه این شهر در بستر خود سبب پرورش هنر شده و پایه ای را ساخته تا هنر در دیگر شهرهای ایران رو به رشد برود. این شهر نهایت هنر ایرانی را به تمامی مردم جهان معرفی می کند و نمایانگر تاریخ پر مایه هنر ایرانی است.